BİR RESSAM, BİR RESİM (5)

 FRANCOIS BOUCHER  (1703-1770) - MADAME de POMPADOUR

      Geçen hafta Şalgam Soyan Kadın'dan ve az da olsa 18.Yüzyıldan bahsetmiştim. Saray ve soylular ile burjuva sınıfının baskın olduğu sosyal ve kültürel yaşamda kadınların gizli gücüne değinmiştim. Evinin mutfağında şalgam soyan kadın, yükselmekte olan burjuva ahlâkının görsel temsilcilerinden biriydi. Bu hafta, saray kadınlarını temsilen Madame de Pompadour'u seçtim. Ve onun en güzel resimlerini yapan François Boucher bu haftanın konuk ressamı oldu.

    1703 doğumlu Boucher, ressam bir babanın oğlu. Ömrü sanatla geçmiş. Sadece yağlı boya tablolar değil duvar halısı eskizleri, Sevr porselenlerine çizimler, tiyatro kostüm ve dekorasyonları da yapmış. Fransız Kraliyet Akademisi'nde yöneticiliğe kadar yükselmiş. Madame de Pompadour'un saray ressamı olmuş. Fransız saray üslubu olan Rokoko'nun en önemli temsilcilerinden biri sayılmakta. Yüzyılın ikinci yarısında Rokoko akımının modası geçmiş olsa da o aynı uçuş uçuş tarzı sürdürmeye devam etmiş. 

    Tam bu noktada Rokoko üslubuna bir parantez açmak gerekiyor. Rokoko, saray üslubudur. Özellikle XV.Louis döneminin saray ve soylu çevresinin, sanatı eğlence olarak gören zevkini yansıtır. Paris'te ortaya çıkmış ve tüm Avrupa'ya yayılmıştır. Aşırıdır, şaşaalıdır, bol kıvrımlıdır, renklidir, yapaydır. Rokoko gününü gün etmeyi, hoş şeyler yapmayı, havailiği anlatır. Deniz kabukları, dallar, yosunlar, çiçekler, S ve C kıvrımları ilk önce kuyumculukta ve mimaride kullanılmış, daha sonra resim ve heykel sanatına ulaşmıştır. Rokoko, soylu evlerinin duvarlarına, mobilyalara, giysilere, günlük yaşamın her noktasına damgasını vurmuştur. Bir de bu yazıya konu olan portreler vardır. 

    Günümüz teknolojisinin olmadığı zamanlarda, varlıklı kesimin görsel olarak iz bırakma dürtüsünü karşılayanlar ressamlar ve heykeltraşlardı. Varlıklı her kişi portresini yaptırma yoluna gitmiştir ki 18.Yüzyılda yaşayanlar da bundan muaf değillerdir. Hâttâ yukarıda bahsettiğim aşırı zevklerin sonucu olarak bunu bir miktar abartmış bile olabilirler. Örneğin Boucher, Madam de Pompadour'un birçok portresini yapmıştır. Ve Rokoko geleneğine uygun olarak şaşaalı bir yol izlemiştir. Rokoko portrede gerçekçilik aranmaz. Önemli olan, kişiyi görkemli ve güzel göstermektir. Zariflik öyle ön plandadır ki erkek figürlerinde bile kadınsı görünüme rastlarız. Bazen resme konu olan soylunun mitolojik bir figürle özdeşleştirilerek yansıtıldığını görürüz. Örneğin XV.Louis'nin Apollon ya da Mars olarak resimlenişi çoktur. Tüm bunları düşününce, aslında bu haftanın konusu olan Madam de Pompadour portresinin en mütevazı eserlerden biri  olduğunu söylemek mümkün. Ancak yine de pek heybetli değil mi? Figür, gösterişli yeşil elbisesiyle neredeyse tüm resmi kaplamış. Danteller, ipekler, pembe beyaz çiçekler ince ince işlenmiş. Dönemin soylu portrelerinde görüldüğü gibi, figür kanepeye kayıtsızca uzanmış. İzleyiciye bakmıyor. Dudaklarında hafif bir tebessüm var. İlgisiz tavırlar bu portreler için olağan. Elindeki kitap, solundaki komodinin üzerinde yer alan zarf ve yazı eşyaları, yere saçılmış diğer kitaplar onun okuyan, yazan, entelektüel karakterine işaret etmekte. Saatiyle, küpid heykelciğiyle, kıvrımlı oymalarıyla tam bir Rokoko tarzı mobilya olan kitaplık da aynı özelliklerini yansıtmak için arkasında yer almış. Pompadour'un entelektüel bir kadın oluşu doğru. Küçük yaşlardan itibaren iyi eğitim alıyor. XV.Louis'nin resmi metresi sıfatıyla, Markiz ünvanı da verilerek saraya giriyor. Dönemin toplumsal yaşamının itici güçlerinden biri oluyor. O ve onun gibi soylu sınıfa mensup kadınlar, evlerinde düzenledikleri toplantılarda dönemin sanatçılarını, aydınlarını buluşturarak sanatsal ve bilimsel alanda ilerlemenin yolunu açıyorlar. Örneğin Fransız Aydınlanma hareketinin önemli isimlerinden olan yazar ve düşünür Voltaire, Pompadour'un en yakın arkadaşlarından biri. Ona çok şey borçlu olduğunu söylüyor Voltaire. Fransa'da basılması gündeme gelen ve bir ara karşı çıkılan ansiklopedinin önündeki engellerin kalkmasını sağlayan da yine Madame de Pompadour.

    Her ne kadar Pompadour gibi isimler aydınlanma yolunda önemli fikirlere sahip kişilere ve etkinliklere destek olmuş olsalar da soyluların ve kimi yüksek burjuvanın benimsediği üstten bakma, alaycılık, her şeyi hafife alma, sefa düşkünlüğü gibi özellikler gittikçe tepki alır olmuştur. Fransız İhtilâli ile sona eren soylu sınıf yaratımı yaşam tarzı, artık Rokoko tablolarda, müzelere çevrilmiş evlerde ve saraylarda izlenmektedir. 

Bir Ressam, Bir Resim diğer yazılar:

3- Sandro Botticelli 

4- Jean Baptiste Simeon Chardin