BİR RESSAM, BİR RESİM (4)

     JEAN BAPTISTE SIMEON CHARDIN (1699-1779) - ŞALGAM SOYAN KADIN

    2020'yi kapsayan ve hâlâ devam eden şu salgın döneminde kadınlar mutfak işleriyle o kadar haşır neşir ki kendi durumumu Chardin'in bir tablosundaki kadınla özdeşleştirdim ve bu hafta ondan bahsetmeye karar verdim:) Resmin 1738'de yapıldığını düşünürsek, 300 yıla yaklaşan bir süre sonra ben de tıpkı tablodaki hemcinsim gibi, mutfakta sebze doğrarken bir ara durup "Ben neredeyim, ne yapıyorum?" duygusuyla kısa bir trans hâli yaşayabiliyorum. Görüyorum ki bazı şeyler yıllar geçse de değişmiyor. 

    Chardin'in Şalgam Soyan Kadın'ı bir "Tür Resmi (Janr)". Konusunu gündelik yaşamdan alan resimlere "Tür Resmi" deniyor. Burada görüldüğü gibi ev içi yaşam sıkça betimleniyor ancak bir pazar yeri de tür resmine sahne olabiliyor. Chardin'in yaşadığı 18.Yüzyıl, Avrupa sanatı için biraz enteresan bir yıl. Uzun bir müddet XV.Louis'nin hüküm sürdüğü Fransa'da bir yandan saray zevkiyle biçimlenen uçarı, bol kıvrımlı, süslü püslü bir dekorasyon; soylu portreleri, saray yaşantısı konulu resimler, tiyatro ve karnaval konulu olanlar, Doğu'ya duyulan ilgiyle şekillenen egzotik tablolar ve kostümler dikkat çekiyor. Diğer taraftan da gelişen ticaretle birlikte oluşan burjuva sınıfının yücelttiği çalışma ahlâkının, aile düzeninin ve saray dışı yaşamların etkilediği sanat ortamı gelişiyor. Böylece her biri Avrupa sanatının konularını oluşturuyor. Ve Fransa, her ne kadar siyasi çalkantılarla zorlansa da sanat alanında diğer Avrupa ülkelerine örnek teşkil ediyor. Öyle ki hâli hazırda Fransa'yla savaşmakta olan ülkelerin yöneticileri, Fransız sanatçıları ve zanaatkârları ülkelerine getirtmekten geri durmuyorlar. Chardin, saray ortamı dışındaki yaşamı en iyi resimleyen sanatçılardan biri. Önce natürmortlarıyla (Ölü doğa resmi) tanınsa da figürlere yöneldiğinde, tür resmi yapmaya başladığında daha çok tutuluyor. Pek çok soylu ve varlıklı müşteri kazanıyor. Tam bu noktada, benim de hocam olan Sanat Tarihçisi Prof.Dr.Semra Germaner'in "18.Yüzyıl Avrupa Resmi" kitabındaki satırlarına yer vermek isterim:

    "Chardin 'aile çevresini' çağında hiçbir sanatçının yapmadığı gibi dikkatle izlemiştir. Figürlerinde hiçbir idealizasyona yönelmez, yalın gerçeği anlatır, ders vermez ama çalışmayı bir erdem olarak sunar. Zira onun resimlerinin çoğunda çalışan ve yararlı bir iş yapan kişi betimlenmiştir. Chardin'in anlattığı çalışma, ev içindeki çalışmadır, ev işleridir. Bu iç yaşama dönük çalışmayı kadın figürünün kullanımıyla simgeleştirmiştir. Namuslu bir aile yaşamının çekirdeği olan 'ana' tipini çamaşır yıkarken, çocuklarıyla ilgilenirken ya da mutfakta çalışırken betimler."

    Yazıya konu olan resimde de mutfak ortamında bir kadın görmekteyiz. Sanatçının tüm resimlerinde görülen sakinlik burada da geçerli. Işığı en iyi kullanan ressamlardan biri olan Chardin, figürü nötr bir arka planın önüne yerleştirmiş. Kadının soyduğu şalgamlar bir kabın içinde yer alırken, diğerleri sağ yanında istiflenmiş. Yerde belli belirsiz kabuk parçaları görülmekte. Kadının sol yanındaki kütük üzerinde büyük bir et kesme bıçağı yer alıyor. O kısımda işlem bitmiş, kan damlaları göze çarpıyor. Kullanılmış ya da kullanılacak olan mutfak eşyaları da resmin aynı bölümünde. Sanatçı, figürü elindeki şalgamı soyarken bir an durduğu sırada betimlemiş. Belki yorulduğu için durdu bu kadın, belki aklına bir şey geldi ya da mutfak dışından bir ses duydu. Kim bilir? Bazı kaynaklarda hizmetçi olduğu söylenen figür için bu doğru mudur bilmiyorum. Zira sanatçının "Yemek Duası" tablosunda görülen anne figürünün giysisiyle bizim resmimizdeki kadının giysisi neredeyse aynı. O yüzden hizmetçi değil de evin annesi olsa gerek.

    Evinde çocuklarıyla mutlu, ev işlerinde mahir ya da  soylular sınıfının renkli ortamında faâl... Hangi taraftan olursa olsun 18.Yüzyıl'da kadın önemli. Kadın her iki ortamın da şekillenmesini sağlayan gizli güç. Aydınlanma çağı olan bu dönemde, Paris'te, evinin salonunda düzenlediği toplantılara aydınları, sanatçıları, bilim insanlarını davet eden soylu sınıfın ev sahibeleri etkileşim yaratarak tüm bu alanların gelişmesinde önemli rol oynuyor. Ayrıca "Salon" kavramı giderek genel bir anlama kavuşuyor ve Paris'in ardından Londra'ya uzanan, düzenli aralıklarla açılan büyük sergilere doğru evriliyor. 

    Chardin'e gelince... Sanatseverlere, tarih meraklılarına kendi döneminin aile yaşantısını resimlerle anlatan bir sanatçı olarak, değişen zevklerin etkisiyle ortamdan uzaklaşmış, kendisi gibi ressam olan oğlunun Venedik'teki intiharıyla üzgün, görme yeteneğinin azalmasıyla sıkıntılı, doğduğu şehir olan Paris'te 80 yaşında hayata veda ediyor. Fakat sanat öyle bir şey ki yıllar sonra İstanbul'da bir kadın, Chardin'in Paris'te yapmış olduğu bir resimdeki kadına bakıyor ve bir an dahi olsa onunla aynı duygudaşlıkta buluşabiliyor.

    

BİR RESSAM, BİR RESİM diğer kayıtlar:

1- Theodore Gericault 

2- Eren Eyüboğlu 

3- Sandro Botticelli