BİR RESSAM , BİR RESİM (8)

 HENRI MATISSE (1869-1954) - KEDİ İLE KIRMIZI BALIK

    Ülke gündeminin sürekli artan ve yoran yoğunluğundan bir parça uzaklaşmak için bu hafta renkli bir resim seçtim. Renkli ve üstelik kedili... Hem ressamı Henri Matisse şöyle diyor: "Ben kaygılı, perişan, aşırı çalışmaktan bitap düşmüş insanların resimlerime bakarak huzura kavuşmasını istiyorum". Madem öyle, şimdi bugünden uzaklaşıyoruz ve 1905 yılına, Paris Sonbahar Salonuna gidiyoruz. Sergiyi gezerken parlak renklerle boyanmış yepyeni tablolarla karşılaşıyoruz. Sanat eleştirmeni Vauxcelles'in "Bunlar vahşi hayvanları(Fov) andıran resimler" söylemine ve böylece Fovizm'in doğuşuna tanık oluyoruz. 

    Renge önem veren, rengi nesneden ayrı düşünen, canlı ve parlak renk alanları düzenleyerek çalışan, ifadeyi ve hacmi renklerle oluşturan, boyayı tüpten çıktığı gibi kullanan, yalın kompozisyonlara yönelen fovistlerin en önemli temsilcilerinden biri Henri Matisse. Kuzey Fransa'da Le Cateau-Cambresis'te dünyaya geliyor. Babası tohum üreticisi ve tahıl tüccarı. Maddi anlamda bir sıkıntıları yok. Matisse önce hukuk okuyor ve bu alanda kısa bir süre çalışıyor ancak bir noktada sanata yöneliyor, Paris Güzel Sanatlar Akademisi'ne giriyor. Bu serinin daha önceki yazılarında babası tarafından desteklenen ressamlar tanımıştık. Henri Matisse için aynı durum söz konusu değil çünkü onun babası resim eğitimi almasına karşı çıkıyor. Yine de yolundan dönmüyor Matisse ve ömrünün sonuna kadar, tekerlekli sandalyede yaşamaya başladığı yıllarda dahi sanat adına üretmekten vazgeçmiyor. Varlıklı bir ailenin kızı Amelie ile hayatını birleştiren sanatçı, tarih boyunca birçok ressamın kaderi olmuş yoksulluğu yaşamıyor. John Berger'e göre o, kaygı ve geçmişe özlemin yaygın olduğu ideolojik bir iklimde samimiyet ve mükemmellikle zevküsefayı taçlandırıyor; eserleri hayatta en güzel şeyin anı özgürce yaşamak olduğunun teminatı. Belki de o yüzden yeterince ciddi olmadığı sanılıyor.* Oysaki Matisse resmederken oldukça ciddi. Eserlerini renkli yüzeylerle adım adım inşa ettiğini, hayalindeki denge, saflık ve dinginliğe ulaşmak için titizlikle çalıştığını belirtiyor.

    Yukarıdaki resim 1914 tarihli. Yaramaz bir kedi, açık pencerenin önünde yer alan masanın üzerine çıkmış, kavanozdaki balıkları yakalamaya çalışıyor. Masanın üzerinde birkaç meyve görülüyor. Sınırlanmış mekân duygusu pek çok Matisse resminde olduğu gibi burada da belirgin. Ancak her birinde pencereler aracılığıyla bu sınırlama bir parça aşılıyor. Pencerenin gerisinde alışık olmadığımız renklerde bir doğa tasviri mevcut. Kedinin olağan dışı sarısı, dış mekanda görülen pembe tepeler rengin nesneden ayrı düşünüldüğünün kanıtı. Zıt renklerin kullanımıyla denge oluşturulmuş. Yine Berger'in sözlerine kulak verirsek -tam da bu tabloda hissedildiği gibi- Matisse zilleri birbirine çarparcasına renkleri çarpıştırıyor ve yarattığı etki adeta bir ninni gibi. Tüm bunların yanı sıra duvarda, masada, çimenlerin ve ağaçların üzerinde bezemeci anlayış dikkat çekmekte ki bu durum Matisse'in sanatını belirleyen en önemli özelliklerden. Kumaş desenlerini andıran süslemelerin neredeyse tek bir boşluk bırakmamacasına kompozisyonu kapladığı farklı eserlerini görmek mümkün. Oluşturduğu desenler onun Afrika, Asya ve Okyanusya kültürlerine ilgisinin senteziyle ortaya çıkmış. Farklı ülkeleri gezen sanatçı, aynı zamanda koleksiyoncu olduğu için az önce bahsettiğim bölgelerden birçok objeyi koleksiyonuna katmış. Bunlar bugün Fransa Nice'teki Matisse Müzesi'nde sergileniyor. Nice kenti Matisse için çok önemli. 1917 yılında bu kente geliyor ve özellikle güneşli havasına aşık oluyor. Bu duyguyu daha sonra "Her sabah bu ışığı tekrar göreceğimi fark ettiğimde sevincimi tarif edemedim" sözleriyle anlatıyor. 1921'de Nice'e yerleşiyor ve o tarihten sonra tüm resimlerini ve hâttâ heykellerini burada yapıyor. Zamanla Fovizm'den uzaklaşan ressamın ileri tarihli eserleri yine renklere dayalı canlı özelliğini koruyor ancak dinamizmden bir parça uzaklaştığını söylemek mümkün. Bir pencere aracılığıyla gördüğümüz sakin Nice manzaraları resimlemeye başlıyor. Bu şehirdeki Matisse Müzesi, evinin yakınında satın aldığı bir başka binanın düzenlenmesiyle hayata geçmiş. Sanatçının diğer eserleri Nice dışında çoğunlukla Rusya'da Pushkin ve Hermitage müzelerinde yer alıyor. Zira Rus koleksiyoncu Sergei Shchukin ve Matisse'in dostluğu birçok eserin Rusya'da olmasının sebebi. Rusya ve Ruslar demişken... Amelie ile Henri'nin uzun süreli evliliği genç bir Rus kadın nedeniyle son buluyor. Evlilik bitene değin Matisse'in pek çok Amelie portresi yaptığına tanık oluyoruz. Madem özel hayata girdik, bu tabloya da dayanarak sanatçının tam bir kedi dostu olduğunu belirtmek isterim. Kucağını, odasını, yatağının üzerini kedilerin işgâl ettiğinin görüldüğü fotoğraflarda, sanatçının bu küçük dostlara olan sevgisi yüzünden okunuyor. Kaygılı insanlara resimleriyle huzur vermek istediğini söyleyen Matisse... Senin gibi sanatçılara, rengârenk görüntülere, kedilerin mutlu eden varlığına bugünlerde nasıl ihtiyacımız var, bilemezsin...

    * John Berger - Portreler / Metis Yayınları