KATI' SANATI

    Katı' sanatını duydunuz mu? "Kağıt Oyma" anlamına gelen katı' sanatı, geleneksel Türk süsleme sanatlarından biridir. Ancak Ebru, Minyatür, Hat, Tezhib gibi sanatlara nazaran daha az bilinmektedir. O nedenle bir dönem benim de ilgilendiğim bu narin ve keyifli sanat dalını elimden geldiğince tanıtmak isterim.

Dürdane Ünver

    Katı' sanatı öncelikle kitap sanatıdır. Eskinin zarif insanları kitap kapaklarını, sayfalarını, el yazmalarını süslemek için katı' sanatından da yararlanmışlardır. Ayrıca hat levhalarda ve yazı çekmecelerinde de kullanılmıştır. Orta Asya'da deri oymacılığıyla başladığı ve İslam dünyasına Orta Asya'dan geldiği düşünülmektedir. Beylikler Dönemi'nde de görülen katı' süslemeler, özellikle Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni  Sultan Süleyman zamanlarında en güzel örneklerini vermiştir. 17.yüzyılda ülkemizi ziyaret eden batılı seyyahlar aracılığıyla Avrupa'ya taşınmış olan bu sanat dalı, orada "silhouette" yani "gölge" adıyla tanınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun gidişatına paralel olarak bu sanat dalı da 18.yüzyılda gerilemeye başlamış, 19.yüzyılda artık eski canlılığını kaybetmiştir. Katı' sanatının tekrar gün ışığına çıkmasını sağlayan kişi, asıl mesleği doktorluğun yanı sıra geleneksel Türk sanatlarının gelişmesinde de büyük katkıları olan; tıp tarihi ve kültür tarihi alanlarında pek çok çalışması bulunan Ord.Prof.Dr.Süheyl Ünver'dir. Yurt içinde ve yurt dışında yaptığı araştırmalar ve kendi çalışmaları sayesinde oluşturduğu arşivini Süleymaniye Kütüphanesi'ne bağışlamıştır. Kurucusu olduğu Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı'ndaki görevi sırasında haftada bir gün öğrencilerine katı' dersleri vererek bu sanatın unutulmamasını sağlamıştır.

Dürdane Ünver

    Bu kadar tarihi bilgiden sonra... Gelelim katı' sanatının inceliklerine... Katı' bugün kitap içlerinde ve kapaklarda kullanılmıyor tabii ki. Ancak çok güzel tablolar hazırlanıyor.  Origami kağıtları ve ebrulu kağıtlar kullanabileceğiniz gibi sulu boya ile gönlünüze göre boyadığınız kağıtları da kullanabilirsiniz katı' yapmak için. Bazen motiflere göre yalın kat oyma yapılır. Oyulup çıkarılan motife "erkek oyma", oyulan kısma "dişi oyma" denir. Bazen de oluşturulan motifler üst üste yapıştırılarak katı' oluşturulur. Örneğin kat kat yaprakları olan bir çiçek gibi... Oyma işlemi için kretuar, kesme işlemi için manikür makası kullanılır. Motifleri birbirine ve paspartu zemine yapıştırmak için nişasta, az miktarda şap ve sudan oluşan karışım kullanılır. Tüm bunların karışımı, hayal gücü, el emeği ve göz nuruyla renk renk çiçekler ve kuşlarla dolu bahçeler, vazolar oluşturulur. Katı' yapan kişiye "katta" denir. Geleneksel Türk sanatlarında kullanılan bilindik motifler katı' sanatında da yer alır. Tezhip, ebru, minyatür, hat ve katı' aynı tablo içerisinde kullanılabilir. Tecrübeyle sabittir ki katı' çok farklı, incelikli ve zarif bir uğraştır. 

Müjgan Başköylü

    Bugün bu sanatın en önemli ismi Dürdane Ünver'dir. Bir çok sergi açmış, öğrenciler yetiştirmiş, hazırladığı bir raporla bu sanatın MEB tarafından resmi kabulünü sağlamıştır. Ben çok kısa bir süre de olsa kendisinden ders alma ve tanışma şansına sahip oldum. "Şansına" diyorum çünkü Dürdane Hoca, bilgisiyle, görgüsüyle, tarzıyla, sıcacık kalbiyle bir tanıyanın bir daha bırakmak istemeyeceği çok özel bir insandır. Ayrıca Süheyl Ünver'in gelini olup, bu sanatı bizzat ustasından öğrenmiştir. Dürdane Ünver şu an Ümraniye'de Mim Sanat Akademisi'nde ders vermeye devam ediyor. Kendisini tanımak isteyenler akademinin sitesini ziyaret edebilirler. 

Müjgan Başköylü

    Şimdi ben bu yazıya çeşitli fotoğraflar ekledim. Ama gerçek güzellik fotoğraflarda belli olmuyor ne yazık ki. Usta elden çıkmış güzel bir katı' eseri birebir görünce etkilenmemek, verilen emeğe hayran olmamak elde değil. Fotoğraflarda her şey çizim gibi görünüyor. Belirtmeliyim ki çiçekler, ağaçlar, dalgalar, kuşlar... Hepsi kesme ve yapıştırma. (Zannediyorum 18 Nisan'a kadar Bezmialem Üniversitesi'nde Dürdane Ünver ve öğrencilerinin katı' sergisi  var. Eğer yolunuz düşerse ziyaret edebilirsiniz.)

Dürdane Ünver

    Kağıt oyma sanatı tüm dünyada var aslında. Örneğin ünlü ressam Henri Matisse'in de bu tip eserleri var. Ancak bizim katı' çalışmalarımız, kökü geçmişe uzanan, tarihi bir alt yapısı olan, özel ve güzel çalışmalar diye düşünüyorum.

Dürdane Ünver

Dürdane Ünver (çiçeklere dikkat:))

    

Dürdane Ünver (minyatür ve katı' beraber)

Müjgan Başköylü

Dürdane Ünver

    Kısa bir deneyimim oldu demiştim ya hani. Bir hevesle başlamıştık ama elde olmayan sebeplerden dolayı kurs bitti. Benim sevdam başlamadan bitti gibi bir şey oldu. Aşağıdakiler o deneyimden:) Bunlar malzemeler. Kretuar, cımbız, makas...

    Ebrulu ve boyalı renkli kağıtlarım. Çocukluğumdan beri bitmiyor sanatsal çabalarım:) Evim cam parçaları (mozaik), kağıtlar (katı'), yünler, şişler, tığlar, kurdeleler, kalemler, fırçalar vs. ile dolu:) Ben çocukken annem sinir olurdu (çünkü çok titiz bir insandır kendisi) bazen çok sinirlenince toplayıp atardı ortalarda gördüğü dağınıklarımı:) (Sanat düşmanı:))Hala sinir oluyor gerçi:)

    Kesilmiş, yapıştırılmayı bekleyen dallar, yapraklar... Vallahi çok düzgün kesiyordum ben:) Tekrar mı başlasam acaba?Heveslendim bak şimdi.

    Bunlar da ilk çalışmalar. Tamamen başlangıç seviyesi. Çooook basit bunlar. Gerçek katı' böyle değil tabii ki...

Sezer :)))

Sezer :))

Sezer :))

       Nasıl? Beğendiniz mi?

       Kaynak: Türk Süsleme Sanatlarında El İzleri - TBMM Milli Saraylar Yayınları.